Powstanie w getcie warszawskim wybuchło 19 kwietnia 1943r. Oddziały Żydowskiej Organizacji Bojowej oraz Żydowskiego Związku Wojskowego przez kilka dni skutecznie odpierały ataki jednostek SS, policji i Wermachtu. Było to pierwsze miejskie powstanie II wojny światowej, największy żydowski zryw w okupowanej przez Niemców Europie. Gdy 19 kwietnia 1943r. w wigilię żydowskiego święta Pesach, oddziały SS wkroczyły do getta, odpowiedzią był bohaterski zryw ponad pół tysiąca bojowców dowodzonych przez Mordechaja Anielewicza – Dowódcę Żydowskiej Organizacji Bojowej. Powstanie upadło 16 maja 1943r. Niemcy wysadzili wówczas Wielką Synagogę przy ul. Tłomackie, a teren getta został zrównany z ziemią.
Po II wojnie światowej w Polsce na szeroką skalę została dokonana nacjonalizacja mienia prywatnego (w dużej mierze mienia właścicieli pochodzenia żydowskiego). Pozorna legalność wspomnianej nacjonalizacji wynikała z aktów normatywnych wydanych przez PKWN, które zostały poparte m.in. Dekretem Bieruta z 1945r. Zmiany nastąpiły dopiero po upadku Związku Radzieckiego, natomiast po 1989r. w Polsce zaczęto wprowadzać szereg aktów normatywnych mających na celu umożliwienie odzyskania utraconego w trakcie oraz po II wojnie światowej majątku. Art. 30 ust. 1 ustawy z 1997r. o stosunku państwa do gmin wyznaniowych żydowskich w RP przewidywał, że gminy żydowskie lub ich związki mogą zawnioskować o wszczęcie „postępowania regulacyjnego”, czyli postępowania w przedmiocie zwrotu należącego do nich przed wojną majątku. Gmina ta musiała posiadać dokumenty potwierdzające, że była ona jej właścicielem – dodatkowo użytkowanie działek musiało być związane z kultem religijnym (np. cmentarz lub synagoga).
Nie pozostaje jednak bez echa, że proces odzyskiwania miejsc kultu, przedsiębiorstw, czy po prostu swoich domostw, które zostały bezprawnie odebrane przez władze komunistyczne na terenie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej – trwał przez niespełna 70 lat.
Obecnie, nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego oraz judykatura sądów administracyjnych stwarza realną przeszkodę w odzyskaniu majątku. Z biegiem lat poziom skomplikowania faktycznego i prawnego poszczególnych spraw narasta, podobnie jak problemy prawne i wątpliwości interpretacyjne. Zmiana Kodeksu Postępowania Administracyjnego zamknęła poważną część reprywatyzacji, opartej na stwierdzaniu nieważności decyzji administracyjnych. Konieczność tej zmiany uzasadniano wykonaniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 12 maja 2015 r., sygn. akt P 46/13). Wyrok ten jest powoływany, ale nigdzie nie cytowany, a brzmi następująco: „art. 156 § 2 (…) w zakresie, w jakim nie wyłącza dopuszczalności stwierdzenia nieważności decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa, gdy od wydania decyzji nastąpił znaczny upływ czasu, a decyzja była podstawą nabycia prawa lub ekspektatywy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.” Należy jednak zadać sobie pytanie czy rzeczywiście wprowadzona nowelizacja kodeksu postępowania administracyjnego stanowi rzetelną realizację wartości konstytucyjnych wskazanych w powyższym wyroku. Wątpliwości w tej mierze potęguje dokładna lektura uzasadnienia wyroku NSA z 17 marca 2022r., sygn. I OSK 933/21.
„Naród, który nie zna swej przeszłości nie ma szans na napisanie nowej historii” – Autor nieznany.
Najnowsze komentarze